Trong nhiều năm, chúng ta “nuốt lấy” những lời từ các nhà khoa học rằng các chất chống ô xi hóa có thể làm chậm tốc độ già đi của tế bào và của cơ thể.
Lý thuyết gốc tự do
Trong nhiều năm, chúng ta “nuốt lấy” những lời từ các nhà khoa học rằng các chất chống ô xi hóa có thể làm chậm tốc độ già đi của tế bào và của cơ thể.
Lý thuyết cho rằng các chất chống ô xi hóa làm giảm tổn thương “ô xi hóa” bởi các gốc tự do – những phân tử ăn mòn mà cơ thể sản sinh ra khi “chế biến” ô xi, và cũng là thứ mà chúng ta hít thở từ không khí ô nhiễm và khói thuốc lá.
Người ta cho rằng khi những gốc tự do này tấn công các protein và lipid (mỡ trong tế bào), nó phá vỡ màng tế bào và gây tổn thương ADN bên trong. Điều này có thể gây ra những đột biến gây ung thư, cũng như làm cho tế bào lão hóa nhanh hơn. Tổn thương tế bào não do gốc tự do cũng được cho là gây ra tình trạng giảm sút chức năng nhận thức thường đi kèm với tuổi già.
Cho đến nay, người ta vẫn tin rằng hệ quả tất yếu là chúng ta sẽ phải chịu sự tàn phá của tuổi già, từ lão hóa bình thường của cơ thể đến các bệnh như ung thư.
Nhưng nghiên cứu công bố trên tạp chí Cell lại tuyên bố điều ngược lại. Họ thấy rằng các gốc tự do khiến tế bào của chúng ta sống lâu hơn. Và điều này có nghĩa việc người dân Anh chi 175 triệu bảng Anh mỗi năm cho các thực phẩm chức năng chống ô xi hóa có lẽ là vô ích.
Vậy điều gì đang diễn ra?
Theo các nhà nghiên cứu tại Trường Đại học McGill (Canada) thì gốc tự do không chỉ KHÔNG gây lão hóa, mà việc uống những viên “thuốc” chống ô xi hóa còn thực sự khiến cơ thể già nhanh hơn – khiến ta chóng chết hơn.
Điều này xảy ra do sự biến đổi của một cơ chế gọi là chết tế bào theo chương trình. Đây là quá trình mà qua đó các tế bào bị tổn thương sẽ được “hướng dẫn” để tự chết trong nhiều tình huống khác nhau, như để tránh bị ung thư hóa khi ADN đã đột biến nguy hiểm, hoặc để tiêu diệt những vi rút đã xâm nhập vào tế bào.
Các nhà khoa học thấy rằng các gốc tự do có thể kích thích “cơ chế tự sát” này để làm điều hoàn toàn khác ở các tế bào khỏe mạnh – củng cố tuyến phòng ngự và tăng tuổi thọ của chúng.
Siegfried Hekimi, giảng viên sinh học tại Trường Đại học McGill, trưởng nhóm nghiên cứu, cho biết: “Cái gọi là lý thuyết gốc tự do gây lão hóa là không đúng. Chúng ta đã tự tưởng tượng ra lý thuyết này”.
GS Hekimi cho biết khi tăng nồng độ các gốc tự do trong giun tròn, loại giun thường được sử dụng trong thí nghiệm y học vì hệ thần kinh của chúng có nhiều chức năng giống với các sinh vật bậc cao, thì giun “sống lâu hơn đáng kể”.
Cơ thể cần gốc tự do, “ngại” chất chống ôxi hóa bổ sung
Nghiên cứu trên đã củng cố những nghi ngờ của các nhà khoa học khác. Ví dụ, hồi năm ngoái, các nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu tim mạch đa phương tiện ở Italia đã cảnh báo rằng cơ thể chúng ta cần stress do gốc tự do để kích thích chống lại bệnh nhiễm trùng và để điều hòa đúng đắn các chức năng sinh tồn của cơ thể như hệ tim mạch.
Các nhà nghiên cứu Italia đã khảo sát tất cả các bằng chứng nghiên cứu hiện có và kết luận trên tờ The International Journal of Biochemistry và Cell Biology rằng: “Tăng nồng độ các chất chống ô xi hóa trong cơ thể có thể gây hại cho sức khỏe. Nồng độ các chất chống ô xi hóa cân bằng mới là quan trọng đối với tim mạch và tuổi già khỏe mạnh”.
Giả thuyết đứng sau ý tưởng này có tên là hormesis – nói nôm na là “cái gì không giết được ta thì sẽ làm ta mạnh hơn”.
Các nhà khoa học tin rằng cơ thể chúng ta đã tiến hóa một loạt những cơ chế bảo vệ để sống sót trong những môi trường khắc nghiệt, nhưng những hệ thống này sẽ không được “bật lên” trừ phi cơ thể bị thách thức.Và đó là điều mà gốc tự do đang làm.
Vấn đề với các chất chống ô xi hóa là chúng có thể trung hòa tác dụng “bảo vệ” này. Điều này có thể giúp giải thích tại sao những viên thuốc chống ô xi hóa lại gây ra một số hậu quả có hại ngoài dự kiến.
Ví dụ, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã cho thấy liều cao của những chất chống ô xi hóa – như N-acetyl cysteine – có thể thúc đẩy tế bào ung thư vú lan rộng. Đồng thời, các chất chống ô xi hóa như beta carotene và vitamin A lại có liên quan với tăng nguy cơ tử vong do ung thư phổi và bệnh phổi.
Lý do chính xác của điều này còn chưa rõ. Tuy nhiên, một số nghiên cứu, như nghiên cứu năm 2009 của Trường Y Harvard, được đăng tải trên tạp chí khoa danh tiếng Nature, đã chỉ ra rằng điều trớ trêu là các chế phẩm bổ sung liều cao có thể giúp cho các tế bào ung thư “yếu ớt” sống sót và nhân lên – do bất hoạt các gốc tự do và khả năng kích thích các cơ chế tự bảo vệ của cơ thể.
Rau quả tự nhiên mới là tốt nhất!
Đến đây, cần nhấn mạnh rằng các chất chống ô xi hóa từ thực phẩm mà chúng ta ăn vào là rất quan trọng. Lượng mà chúng ta nhận được theo cách này thấp hơn nhiều liều lượng có trong các chế phẩm bổ sung. Ở liều lượng này các chất chống ô xi hóa được cho là có tác dụng bảo vệ.
Nhưng những phát hiện của nghiên cứu mới đây về gốc tự do có thể là nỗi thất vọng cho một số người đang sử dụng các chất chống ô xi hóa với hy vọng chúng sẽ kéo dài tuổi thọ và gìn giữ nét xuân.
Tuy nhiên, theo Helen Bond, Hội Ăn kiêng Anh, uống thuốc không bao giờ là một giải pháp.
“Dù có hay không lợi ích từ các vitamin chống ô xi hóa thì cách tốt nhất để lấy chúng là từ một chế độ ăn giàu trái cây và rau. Bạn sẽ nhận được những vitamin quan trọng – nhiều loại trong đó có những đặc tính chống ô xi hóa – nhưng bạn cũng nhận được tất cả những lợi ích khác từ việc ăn ‘trọn bộ” thức ăn.
“Có thể sử dụng chế phẩm bổ sung vitamin cho trẻ nhỏ, người già và phụ nữ có thai, nhưng đối với những người khác thì việc chú ý đến chế độ ăn sẽ tốt hơn nhiều, và hãy dành tiền cho những thực phẩm toàn diện và tươi ngon”.